ทีนี้โดยความคิดของเรา ถ้าเราคิดว่ามันต้องลงด้วย “ไตรลักษณ์”

“คำว่าไตรลักษณ์นี้ มันเป็นการเกิดขึ้น... ตั้งอยู่... และดับไป” คือ ไตรลักษณ์นี้มันมีการแปรลักษณะ ทีนี้คำว่าไตรลักษณ์นี่มันเป็นผลใช่ไหม เราจะบอกว่าไตรลักษณ์เป็นชื่อ !

ฉะนั้นพอเราพิจารณาไป แล้วเราจะบอกว่า “ให้ลงไตรลักษณ์... ให้ลงไตรลักษณ์” มันจะลงไตรลักษณ์อย่างไร เพราะเวลาเราพิจารณากาย เห็นไหม

“การพิจารณากายนี้ อุคคหนิมิต วิคาภะ คือ การขยายส่วนแยกส่วน” แต่คำว่า “ไตรลักษณ์นี้ คือ มันแปรสภาพ” พอสิ่งนั้นมันแปรสภาพไปแล้ว จิตมันพิจารณาไป แล้วมันปล่อยวาง คือ มันเป็นไตรลักษณ์ในเนื้อหาสาระ

แต่เราบอกว่าเราอยากให้เป็นไตรลักษณ์ เราจะต้องตั้งโจทย์ให้มันเป็นไตรลักษณ์ พอตั้งโจทย์ให้มันเป็นไตรลักษณ์ แล้วพอเราใช้ปัญญาไป เราจะบังคับให้ปัญญาเราเป็นไตรลักษณ์ แล้วอะไรคือเป็นไตรลักษณ์ล่ะ

มันจะเป็นไตรลักษณ์โดยข้อเท็จจริงใช่ไหม แล้วข้อเท็จจริง มันเป็นไตรลักษณ์ในข้อเท็จจริงหรือในเนื้อหาสาระ ทีนี้มันคิดเรื่องอะไรล่ะ ความคิดในเรื่องอะไร

เช่น เวลาเราคิดข้อที่ ๑ เห็นไหม เราใช้ปัญญาของเรา เวลามันพุทโธ พุทโธแล้วมันคิดออกไป ให้เรามีสติตามความคิดนั้นไป

“ให้มีสติตามความคิดนั้นไป” จะคิดเรื่องอะไรก็แล้วแต่ เพราะ ! เพราะข้อที่ ๑ บอกว่า “เวลาคิดเรื่องอย่างนี้แล้วมันแน่นๆ” เห็นไหม คำว่า “แน่นๆ” คือ ความคิดของเรานี้เป็นสัญญาอารมณ์

อย่างเช่น เราคิดเรื่องความโลภ ความโกรธ ความหลง หรือเราคิดอะไรก็แล้วแต่ พอมันมีอารมณ์ความรู้สึก มันกระจายออก มันเป็นอารมณ์ความรู้สึก เห็นไหม มันหายไปหมดเลย “เพราะเรากับสัญญาอารมณ์ความรู้สึกนี้ เป็นอันเดียวกัน”

เราคิดโดยสามัญสำนึกของเรา เราคิดสิ่งต่างๆ นี้ มันก็เหมือนกับเราสาดน้ำไปในอากาศ คือในอากาศที่มันกระจายออกไปนี่ มันจะไม่มีสิ่งใดเลย เห็นไหม เป็นความคิดปกติ แต่ความคิดแน่นๆ พอคิดอะไรแล้วมันคิดแน่นๆ

“คิดแน่นๆ นี่คือข้อเท็จจริง ข้อเท็จจริง คือ เนื้อหาสาระ” เห็นไหม เช่น พลังงานคือตัวจิต แล้วเวลาเราคิดเรามีอารมณ์ แล้วอารมณ์มันคืออะไร

“อารมณ์ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ”

อารมณ์ความรู้สึกนี้เป็นรูป ความคิดนี้เป็นรูป... แล้วในรูปนั้นมันมีเวทนา คือความพอใจหรือไม่พอใจ... มันมีสัญญาคือมีข้อมูล... มีสังขารปรุง... และมีวิญญาณรับรู้ เห็นไหม เราจะบอกว่าถ้าแน่นๆ นี้ มันกลับมาที่ขันธ์ ๕ ไง

“ขันธ์ ๕ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ คือ เนื้อหาสาระ”

ดูอย่างไฟฟ้าสิ ไฟฟ้า คือ พลังงานใช่ไหม เราไปจับนี่ช็อตเลยปั๊บๆ เพราะมันมีพลังงานเต็มที่เลย มันดูดเราทันทีเลย แต่เวลาไฟฟ้านี้มันออกไปอยู่ที่แสงสว่าง เห็นไหม มันไปอยู่ที่ดวงไฟต่างๆ นี้คือพลังงานมันให้แสงสว่าง แต่พลังงานมันต้องมาตลอดเวลาใช่ไหม

ถ้าพลังงานมาตลอดเวลานี้ ก็เหมือนกับความคิดของเราเวลาคิด คือ พลังงานไฟฟ้า เวลามันเข้าสู่หลอดไฟแล้วมันจะมีแสงสว่าง เวลาเราคิดออกไปแล้ว แสงสว่างให้ประโยชน์กับเรา เห็นไหม เหมือนแสงสว่างให้ประโยชน์กับคน เพราะเรามีแสงสว่าง เราถึงเห็นภาพชัด เพราะมันไม่มืดไม่สลัวใช่ไหม

แต่แสงสว่างนี้มันมาจากไหน แสงสว่างนี้มันมาจากหลอดไฟ แล้วสัญญาอารมณ์ ความรู้สึกนี้ คือ ความคิดของเรา เห็นไหม แล้วเวลาเราคิดนี้ก็เหมือนกับแสงสว่าง แสงสว่างนี้มันออกไปจากพลังงาน ออกไปจากหลอดไฟ

พอออกมาจากหลอดไฟนี้ เราเห็นแสงสว่าง เราก็พอใจกับแสงสว่างนี้ แต่แสงสว่างนี้มันเกิดมาจากไหนล่ะ ความคิดโดยทั่วๆ ไปนี้ คือ แสงสว่างจากหลอดไฟนั้น ฉะนั้นพอเราใช้สติตามความคิดนี้ไป “แสงสว่างนี้มันเกิดจากอะไร” เห็นไหม ให้เราตามความคิดไป

แสงสว่างนี้เกิดจากอะไร… แสงสว่างนี้เกิดขึ้นมาจากหลอดไฟ แล้วหลอดไฟในร้านนี่มันจะมีแสงสว่างไหม ถ้าไม่มีสายไฟที่เดินไฟฟ้านั้นมา

ถ้ามีไฟฟ้านั้นเดินมา มันก็คือความคิดไอ้คำว่า “แน่นๆ” นี้ มันไปอยู่ตรงที่หลอดไฟ ตรงที่ไฟฟ้ามันมา

แต่ถ้าความคิดทั่วๆ ไป ว่าแสงสว่างเกิดจากหลอดไฟนั้น ถ้าแสงสว่างเกิดจากหลอดไฟนั้น เราจะบอกว่า นี่ถ้าเป็นปัญญาอบรมสมาธิ คือมันมีกระแสกลับไป ถ้ามันไม่แน่นๆ นะ มันเหมือนกับแสงสว่างนี้มันกระจายออกไป แล้วแสงสว่างนั้นมันไม่ดูด มันไม่มีพลังงาน แต่มันมาจากหลอดไฟนั้น แต่พอมือเราไปจับที่สายไฟ หรือหลอดไฟนั้นมันจะดูดไหม มันมีพลังงานมันจะดูดเรา เห็นไหม ดูดเราเพราะมันมีพลังงาน

“ความคิด” ที่บอกว่าพุทโธ พุทโธ พุทโธ... พุทโธนี้มันก็เหมือนกับแสงสว่างนั่นแหละ พุทโธ พุทโธ พุทโธ คือ เราจะกลับเข้าไปสู่พลังงานของเรา กลับเข้าไปสู่จิตเรา

“กลับเข้าไปสู่จิตคือสัมมาสมาธิ คือ กลับเข้าไปที่ข้อเท็จจริงของจิต”

ฉะนั้นสิ่งที่เวลามันคิดออกไปนี้ เวลาเราพุทโธ พุทโธแล้วเราคิดออกไป เพราะเราพุทโธ พุทโธจนเราเคยใช่ไหม พอมันคิดสิ่งใดออกไป เช่น คิดถึงคำสอนของหลวงตา คิดถึงคำเตือนของครูบาอาจารย์ นี่มันเป็น “ธรรมารมณ์… คือสัจธรรม เป็นธรรมารมณ์”

“กาย เวทนา จิต ธรรม เป็นธรรมารมณ์ คือ อารมณ์ความรู้สึกที่คิดในธรรม”

ทีนี้เราไปคิดกันเองว่า “ถ้ามันเป็นปัญญาอบรมสมาธิ มันจะจบลงด้วยไตรลักษณ์” ที่มันคิดอยู่นั่น มันก็คือไตรลักษณ์แหละ ! เพราะอารมณ์ความรู้สึกมันเป็นอารมณ์หนึ่งใช่ไหม มันเปลี่ยนแปลงใช่ไหม อารมณ์หนึ่ง ต่อด้วยอีกอารมณ์หนึ่งไปเรื่อยๆ เห็นไหม อย่างนี้เป็นไตรลักษณ์หรือเปล่า

“มันเป็นไตรลักษณ์แต่มันหยาบๆ ไง” จะบอกว่า เพราะเราไปห่วงหลักเกณฑ์ใช่ไหม ว่าถ้าเป็นปัญญาอบรมสมาธิ มันต้องเป็นไตรลักษณ์ มันต้องเป็นความว่างๆ

มันจะว่างหรือไม่ว่างนี้ มันอยู่ที่การกระทำนั้นที่มันสมดุล ถ้ามันว่าง มันก็ว่างของมันเอง ถ้ามันไม่ว่างก็คือมันไม่ว่าง มันไม่ว่างเราก็ทำของเราใหม่ เห็นไหม

ฉะนั้นสิ่งที่เป็นข้อที่ ๑ และข้อที่ ๒ นี้ ที่เขาบอกว่า “ถ้าเป็นปัญญาอบรมสมาธิ ความเข้าใจคือต้องเป็นการพิจารณากาย การพิจารณากาย ยกตัวอย่างเช่น... หรือว่ามันจะเป็นไตรลักษณ์...”

อันนี้เป็นอันหนึ่งนะ มันเป็นอันที่เราเข้าใจ แต่ถ้าเราปฏิบัติ เราใช้ปัญญาอบรมสมาธิ จะคิดเรื่องอะไรก็ได้ คิดเรื่องชีวิตประจำวันก็ได้ เพราะคิดเรื่องชีวิตประจำวัน ก็เหมือนกับเรากำหนดมรณานุสติ คือ เราคิดเรื่องความตาย เห็นไหม เราก็คิดเอา

“คิดเรื่องความตายนี้ คือ มรณานุสติ นี่คืออนุสติเรื่องมรณะ” พอคิดถึงความตายแล้วมันก็สลดสังเวชเข้ามา

ฉะนั้นเวลาเราพิจารณากายก็เหมือนกัน เราก็ใช้ความคิดเรานี้มาพิจารณากาย พิจารณากายก็คือ แยกแยะเรื่องกาย เรื่องชีวิต เรื่องความเป็นไป เห็นไหม อย่างนี้มันเป็นปัญญา เป็นปัญญาเพราะสติมันทันกับปัญญาของเรา มันทันกับความคิดของเรา มันควบคุมกันอยู่

ถ้ามันสิ้นสุดของมันแล้วมันก็ปล่อยวาง ถ้ามันปล่อยวางนี้ เราจะบอกว่าให้ทำไปเรื่อยๆ คือต้องทำต่อเนื่อง ถ้าทำสิ่งนี้ต่อเนื่อง แล้วมันจะเห็นว่ามันเป็นปัญญาอบรมสมาธิ หรือไม่เป็นปัญญาอบรมสมาธิ

คำว่า “เป็นปัญญาอบรมสมาธิ” เพราะจิตเรามันหยุดเอง จิตมันเป็นสมาธิขึ้นมา นี่มันถึงเป็นปัญญาอบรมสมาธิ

“พุทโธ พุทโธนี้คือพุทธานุสติ”

แต่ “ปัญญาอบรมสมาธิ ธรรมารมณ์ คือ อารมณ์มันเป็นธรรม” เห็นไหม แล้วมรณานุสติ เทวตานุสติต่างๆ นี้มันเกิดขึ้นได้

“พุทโธ พุทโธนี้ คือ พุทธานุสติ... ถ้าปัญญาอบรมสมาธินี่คือใช้ปัญญา ก็ใช้ไป”

เขาบอกว่า การตรึกคำสอน เวลาที่เราพุทโธ พุทโธอยู่นะ แล้วเวลาความคิดนี้มันคิดถึงคำสอนของหลวงตา คิดถึงคำเตือนของครูบาอาจารย์ ให้เราคิดไปเรื่อยๆ ให้คิดไปแล้วมีสติตามไป ไม่ต้องมาห่วงเรื่องพุทโธ

ไม่ต้องห่วงพุทโธเลย คิดไปเต็มที่เลย ! คิดไปเต็มที่เลย ! แล้วใช้สติตามไปเลย แล้วถ้ามันหยุดด้วยขบวนการของมัน คือ มันหยุดด้วยขบวนการที่เราคิดอยู่ แล้วเรามีสติตามความคิดไป ถ้ามันหยุด... มันหยุดนี่ยังไม่เห็นโทษหรอก ใหม่ๆ เริ่มต้นมันจะเป็นอย่างนี้ มันจะหยุดของมันเอง พอหยุดแล้ว เราก็มาพิจารณาอารมณ์ที่หยุดนั้น พอมันหยุดแล้ว มันหยุดแล้วเดี๋ยวมันก็คิดใหม่

“อารมณ์ที่หยุด กับอารมณ์ที่มันคิดนี้มันแตกต่างกันอย่างไร”

แล้วพอเวลาเราคิดไป อารมณ์ที่มันหยุดนี้มันหยุดเพราะเหตุใด มันหยุดเพราะมีสติปัญญา ถ้ามีสติปัญญาทันความคิดของเรา มันก็หยุด พอมันหยุดนี้มันหยุดเพราะอะไร หยุดเพราะมีสติปัญญา เห็นไหม หยุดแล้วผลมันเป็นอย่างใด แล้วเวลาคิด คือ คิดเรื่องนี้มันมีความทุกข์ร้อน หรือคิดเรื่องธรรมะนี้เรามีความสุขเย็น คือ มันจะเห็นความคิดที่เป็นโทษ กับความคิดที่คุณ

“ถ้าเห็นความคิดที่เป็นโทษ กับความคิดที่เป็นคุณ ก็คือความคิดเท่ากัน”

ความคิดเท่ากันนี้ ถ้าสติปัญญามันทันนะ คือมันทันทั้งความคิดที่เป็นโทษ และความคิดที่เป็นคุณ พอมันทันความคิดที่เป็นโทษและความคิดที่เป็นคุณนี้ มันหยุดหมดเหมือนกันไง มันถึงเห็นคุณเห็นโทษใช่ไหม

พอเห็นคุณเห็นโทษนี้มันก็เริ่มมีความเข้าใจ เหมือนเวลาเด็กทำสิ่งใดแล้วมันเห็นความผิดความถูก เด็กมันจะมีปัญญาของมัน มันจะควบคุมตัวมันได้

“นี่คือปัญญาอบรมสมาธิไง”

แต่เริ่มต้นบอกว่า “ปัญญาอบรมสมาธิต้องเป็นอย่างนั้นๆ”

ยัง ! ยังไม่ใช่ปัญญาอบรมสมาธิ

แค่มีสติทันความคิด แล้วความคิดมันหยุด คือมันหยุดโดยข้อเท็จจริงโดยสัจธรรม แต่เรายังไม่มีปัญญาพอจะแยกแยะว่าอะไรเป็นความคิดที่เป็นโทษ และอะไรเป็นความคิดที่เป็นคุณ

ความคิดที่เป็นคุณคือความคิดที่ดีไง ความคิดที่เป็นโทษ ก็คือความคิดที่เป็นกิเลสไง ความคิดที่เป็นเรื่องโทสะ เรื่องความหลง เรื่องต่างๆ นี้ ความคิดอย่างนั้นมันก็คิดของมันไป แต่มันยังไม่รู้ว่าอะไรเป็นคุณเป็นโทษ แต่ให้เรามีสติตามมันไปเรื่อยๆ พอมันปล่อยวางได้ คือมันปล่อยวางโดยข้อเท็จจริงที่มันเป็นวิทยาศาสตร์ แต่ผล วิบาก ผลที่เป็นนี้มันยังไม่เกิดขึ้น “ไล่ไปอย่างนี้แหละ มันถึงเป็นปัญญาอบรมสมาธิ”

ให้เราไล่เข้าไป.... มันเป็น ! สิ่งที่ทำอยู่นี้...

คือปัญญาอบรมสมาธินี้ ในธรรมขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าบอกว่า

“ปัญญาในพุทธศาสนา คือ ปัญญารอบรู้ในกองสังขาร… ปัญญาของโลกคือสัญญาอารมณ์ สัญญาอารมณ์ที่คิดนี้คือปัญญาของโลก แต่ปัญญาในทางธรรมนะ คือ โลกุตตรธรรม คือ ปัญญารอบรู้ในกองสังขาร ปัญญารอบรู้ในความคิดของเราไง”

เวลามีความคิดนี้เราทุกข์เรายากใช่ไหม ความคิดมีความฟุ้งซ่านใช่ไหม แล้วถ้าเรามีปัญญารอบรู้ในความคิด สังขาร คือ ความคิด ความปรุงความแต่ง เห็นไหม

“ปัญญารอบรู้ในความคิด” ถ้าเป็นปัญญารอบรู้ในความคิด คือ ความคิดมันจะหยุดเลย หยุดเพราะมีปัญญาไล่ตามทัน มันหยุดของมัน “นี่อันนี้มันเป็นปัญญาอบรมสมาธิ”

เพราะมีสมาธิ สมาธิก็เป็นฐาน ฐานให้เกิดโลกุตตรปัญญา ถ้ามันมีสมาธิขึ้นมามันจะเกิดวิปัสสนา แต่ถ้ามันยังไม่มีสมาธิขึ้นมา มันก็เป็นปัญญารอบรู้ในกองสังขาร มันเป็นปัญญาอบรมสมาธิ !

ฉะนั้นสิ่งที่เป็นปัญญานี้ถูกต้อง ! ถูกต้อง... ทำได้ ! เป็นปัญญาอบรมสมาธิ ให้ทำต่อเนื่อง แต่ที่มันยังไม่เป็นผล หรือยังไม่เข้าใจเพราะ....

๑. มันยังไม่ต่อเนื่อง

๒.เวลาเราทำไปนี้ ดูสิเหมือนเราเก็บหอมรอมริบ ถ้าเราจะเก็บเงินโดยมีเป้าหมายเท่าไหร่ แต่ถ้าเงินที่เราเก็บยังไม่ถึงเป้าหมายนั้น เราจะมีความทุกข์นะ เราเก็บใส่ออมสิน เรามีเป้าหมาย ๑๐๐ บาท แล้วถ้าเรามีอยู่ ๕ บาท ๑๐ บาท ก็ ๕ บาท ๑๐ บาทอยู่อย่างนั้นแหละ มันไม่ขึ้นมาซักที แต่ถ้าเราหยอดออมสินไปบ่อยครั้งเข้าๆ ถ้าเงินนั้นถึง ๑๐๐ บาท นี่คือถึงเป้าหมายทันที พอถึงเป้าหมายแล้ว มันจะรู้ครบขบวนการของมัน

แต่นี่ถ้ามันยังไม่รู้ครบขบวนการของมัน ให้เราขยันหมั่นเพียร ทำไปเรื่อยๆ มันใช่ ! ใช้ความคิดอย่างนี้แหละ ความคิดที่ตรึกในธรรมนี่แหละ

“มีสติตามไป นี่คือปัญญาอบรมสมาธิ”

ถาม : ๓. ความอยากพ้นทุกข์ หรือความอยากภาวนาให้ได้ดีๆ มากเกินไป จะกลับมาเป็นอุปสรรคต่อการภาวนาได้ไหมคะ หรือควรจะภาวนาแบบปล่อยวาง ทำไปเรื่อยๆ ตามกำลัง ไม่คิดอะไรมาก ซึ่งรู้สึกว่ามันขัดกับจริตนิสัย แต่พอดีมีพระเตือนมา

หลวงพ่อ : เราจะพูดอย่างนี้นะว่า “เราทำดีขนาดนี้มันยังไม่ได้เรื่อง แล้วถ้าเราจะไม่ทำดี มันจะได้เรื่องได้อย่างใด”